Czy leki psychiatryczne w ciąży są bezpieczne?
- Marta Budziszewska
- 19 lip
- 4 minut(y) czytania
Zaktualizowano: 2 wrz
Pragnąc rozszerzyć powyższą wypowiedź:
Tak, istnieją stosunkowo bezpieczne leki, których włączenie bądź kontynuacja jest możliwa w trakcie ciąży zgłaszającej się Pacjentki.
Depresja rozpoznana w ciąży dotyczy nawet do ok. 11–15% kobiet (a objawy depresyjne ~20%). Zaburzenia lękowe nawet większej liczby — ok. 20%. Obecność objawów depresyjnych i lękowych w ciąży wiąże się z istotnym obciążeniem zdrowotnym o charakterze somatycznym i psychospołecznym. Brak interwencji terapeutycznej zwiększa ryzyko porodu przedwczesnego, niskiej masy urodzeniowej oraz nieprawidłowości w funkcjonowaniu adaptacyjnym i emocjonalnym dziecka. Częściej obserwuje się również trudności w kształtowaniu więzi (bondingu), krótszy czas karmienia piersią oraz obniżoną jakość relacji matka–niemowlę.
Nieleczona depresja dodatkowo pogarsza kontrolę chorób przewlekłych, nasila dolegliwości somatyczne, zaburza rytm snu i apetytu, a w cięższych przypadkach może prowadzić do zaniechania opieki prenatalnej. W skrajnych sytuacjach stanowi istotny czynnik ryzyka zachowań samobójczych, przy czym samobójstwo należy do głównych przyczyn zgonu w okresie okołoporodowym.
W procesie dokonywania decyzji co do włączenia czy też kontynuacji dotychczas stosowanego leku w trakcie ciąży zawsze należy wziąć pod uwagę możliwe działania niepożądane u matki oraz płodu, a przede wszystkim zasadność podawania leku. Istnieje szereg metod niefarmakologicznych, mogących przynieść ulgę w dolegliwościach Pacjentce - np psychoterapia, metody oddechowe, relaksacja, umiarkowana aktywność fizyczna dostosowana do stanu zdrowia ciężarnej. Istnieją jednak sytuacje, kiedy to powyższe metody okazują się niewystarczające, i, na przykład, ze względu na ryzyko zachowań zagrażających wynikających z zaawansowania choroby (np występujące myśli czy zamiary samobójcze; znaczna dezorganizacja zachowania, obecność zagrażających matce lub dziecku objawów wytwórczych, itp.) zasadne jest włączenie bądź kontynuacja farmakoterapii.
Jako przykład leku stosowanego u ciężarnych można podać sertralinę, lek z grupy leków przeciwdepresyjnych, należący do grupy SSRI (inhibitorów zwrotnych serotoniny), który jest przez psychiatrów stosowany często właśnie ze względu na jego bezpieczeństwo. Sertralina została zakwalifikowana, wg różnych danych, do kategorii B bądź C wg FDA (Food and Drug Administration - amerykańska agencja zajmująca się m.in. oceną bezpieczeństwa rejestrowanych leków):
Kategoria B - Badania na zwierzętach nie wskazują na istnienie ryzyka dla płodu, ale nie przeprowadzono badań z grupą kontrolną u ludzi, lub badania na zwierzętach wykazały działanie niepożądane na płód, ale badania w grupie kobiet ciężarnych nie potwierdziły istnienia ryzyka dla płodu.
Kategoria C - Badania na zwierzętach wykazały działanie teratogenne lub zabójcze dla płodu, ale nie przeprowadzono badań z grupą kontrolną kobiet lub nie przeprowadzono odpowiednich badań ani na zwierzętach, ani na ludziach.
Należy także pamiętać, że zaburzenia depresyjne i lękowe nie są jedynymi zaburzeniami, mogącymi występować u kobiet w ciąży. Zwiększone ryzyko pojawienia się pierwszych objawów bądź nawrotu choroby u ciężarnej może także dotyczyć choroby afektywnej dwubiegunowej czy też chorób z kręgu psychoz, takich jak schizofrenia, które to zaawansowane i nieleczone mogą stanowić zagrożenie zarówno dla matki, jak i płodu. Dlatego niezmiernie ważna jest ciągła współpraca matki oraz lekarza psychiatry w trakcie okresu ciąży, połogu, a także karmienia piersią.
Główne zasady farmakoterapii podczas ciąży to stosowanie leku w najmniejszej skutecznej dawce, możliwie stosowana monoterapia jednym lekiem, kontrolne wizyty u prowadzącego lekarza. Kluczowym okresem ciąży jest pierwszy trymestr, kiedy to dochodzi do organogenezy (proces tworzenia się i rozwoju narządów) - wtedy też należy zachować największą ostrożność.
Na koniec chciałabym także podkreślić, że nagłe odstawienie leczenia psychiatrycznego także nie jest korzystne, powinno być ono zawsze omówione z lekarzem prowadzącym. Odstawienie leków może spowodować:
– zamianę ryzyka narażenia płodu na działanie leku na ryzyko wynikające z nieleczonej choroby matki,
– zakłócenie współpracy ciężarnej z opieką położniczą,
– ryzyko zaostrzenia się zaburzeń i przez to niewłaściwe odżywianie, palenie papierosów, picie alkoholu, stosowanie innych używek; zaburzenie więzi matki z dzieckiem; zaburzenie życia w rodzinie.
Nagłe zaprzestanie przyjmowania leku może, choć rzadko, ale jednak skutkować wystąpieniem objawów odstawiennych u kobiety i zespołu abstynencyjnego noworodków (w przypadku leków przeciwdepresyjnych w szczególności paroksetyny i wenlafaksyny).
Jeśli chodzi o leki przeciwwskazane w ciąży, wytyczne są zgodne co do tego, że należy unikać stosowania paroksetyny u kobiet w ciąży, ponieważ jej podawanie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia u noworodków wad wrodzonych układu sercowo-naczyniowego. Paroksetyna jako jedyny lek z leków przeciwdepresyjnych należy do kategorii D wg FDA (oznacza, że istnieją dowody na niekorzystne działanie leku na płód, ale w pewnych sytuacjach klinicznych potencjalne korzyści z jego zastosowania przewyższają ryzyko (na przykład w stanach zagrażających życiu lub chorobach, w których inne, bezpieczne leki nie mogą być stosowane lub są nieskuteczne). Niektóre badania wskazują także na związek wenlafaksyny z wadami cewy nerwowej oraz zwiększonym ryzykiem powikłań noworodkowych.
Do kategorii tej należą także leki normotymiczne stosowane w psychiatrii głównie w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej, ale także w neurologii jako leki przeciwpadaczkowe - kwas walproinowy, karbamazepina.
Dodatkowa UWAGA:
X Powszechnie stosowane benzodiazepiny, takie jak alprazolam, lorazepam, klonazepam, diazepam także są przeciwwskazane w ciąży ze względu na ryzyko wad wrodzonych, zwłaszcza w pierwszym trymestrze, oraz zespół wiotkiego dziecka u noworodka, jak również problemy z oddychaniem i ssaniem! X
Bibliografia:
1) "Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego dotyczące leczenia zaburzeń afektywnych u kobiet w wieku rozrodczym" Psychiatr. Pol. 2019; 53(2): 245–262 PL ISSN 0033-2674 (PRINT), ISSN 2391-5854 (ONLINE) www.psychiatriapolska.pl DOI: https://doi.org/10.12740/PP/103385 .
2) Yin X, Sun N, Jiang N, Xu X, Gan Y, Zhang J, Qiu L, Yang C, Shi X, Chang J, Gong Y. Prevalence and associated factors of antenatal depression: Systematic reviews and meta-analyses. Clin Psychol Rev. 2021 Feb;83:101932. doi: 10.1016/j.cpr.2020.101932. Epub 2020 Oct 25. PMID: 33176244.
3) Dennis C-L, Falah-Hassani K, Shiri R. Prevalence of antenatal and postnatal anxiety: Systematic review and meta-analysis. British Journal of Psychiatry. 2017;210(5):315-323. doi:10.1192/bjp.bp.116.187179
4) O'Dea GA, Youssef GJ, Hagg LJ, Francis LM, Spry EA, Rossen L, Smith I, Teague SJ, Mansour K, Booth A, Davies S, Hutchinson D, Macdonald JA. Associations between maternal psychological distress and mother-infant bonding: a systematic review and meta-analysis. Arch Womens Ment Health. 2023 Aug;26(4):441-452. doi: 10.1007/s00737-023-01332-1. Epub 2023 Jun 15. PMID: 37316760; PMCID: PMC10333415.
5) Rogers A, Obst S, Teague SJ, Rossen L, Spry EA, Macdonald JA, Sunderland M, Olsson CA, Youssef G, Hutchinson D. Association Between Maternal Perinatal Depression and Anxiety and Child and Adolescent Development: A Meta-analysis. JAMA Pediatr. 2020 Nov 1;174(11):1082-1092. doi: 10.1001/jamapediatrics.2020.2910. PMID: 32926075; PMCID: PMC7490743.
6) Jarde A, Morais M, Kingston D, et al. Neonatal Outcomes in Women With Untreated Antenatal Depression Compared With Women Without Depression: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Psychiatry. 2016;73(8):826–837. doi:10.1001/jamapsychiatry.2016.0934
