Psychiatra, psycholog, psychoterapeuta, seksuolog – czym się różnią i do kogo warto się zgłosić?

W świecie zdrowia psychicznego łatwo się pogubić. Psychiatra, psycholog, psychoterapeuta, seksuolog – nazwy powyższych profesji brzmią podobnie, ale zakres ich kompetencji i formy pomocy różnią się znacząco. Warto wiedzieć, do kogo najlepiej się zwrócić, gdy czujesz, że potrzebujesz wsparcia.

Psychiatra – lekarz od zdrowia psychicznego

Psychiatra to lekarz, który ukończył 6-letnie studia na kierunku lekarskim, roczny staż podyplomowy, a następnie trwającą 5 lat specjalizację z psychiatrii. A więc proces kształcenia na lekarza psychiatrę trwa (czasem nawet ponad) 12 lat.

Lekarz, jako jedyny z powyższych zawodów, może stawiać diagnozę nozologiczną, co oznacza, że jest uprawniony do rozpoznawania chorób i zaburzeń psychicznych w rozumieniu klasyfikacji medycznych, takich jak ICD-10 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób) czy DSM-5.

To właśnie psychiatra – jako lekarz – może formalnie określić, czy dane objawy spełniają kryteria np. depresji, zaburzenia lękowego, choroby afektywnej dwubiegunowej, schizofrenii, ADHD czy zaburzenia osobowości.

Diagnoza nozologiczna ma charakter medyczny – i jest podstawą do:

🗸 wdrożenia leczenia farmakologicznego,

🗸 wystawienia zwolnienia lekarskiego,

🗸 skierowania na dalszą diagnostykę (np. EEG, badania laboratoryjne, neuroobrazowe),

🗸 wystawienia zaświadczenia lekarskiego potrzebnego w procesach orzeczniczych (np. w ZUS, sądzie, przy ubieganiu się o orzeczenie o niepełnosprawności).

Z pomocy psychiatry warto skorzystać, gdy objawy mają charakter nasilony lub utrudniają codzienne funkcjonowanie – na przykład:

• występują zaburzenia snu, apetytu, koncentracji,

• utrzymuje się smutek, lęk, drażliwość, brak energii do działania

• pojawiają się myśli czy zamiary samobójcze,

• występują epizody maniakalne, omamy, urojenia lub nagłe zmiany zachowania.

Psychiatra może zaproponować farmakoterapię – czyli leczenie lekami – a także skierować pacjenta na psychoterapię lub inne formy wsparcia. W praktyce to często pierwszy specjalista, który koordynuje cały proces leczenia.

Jeżeli chciałbyś zobaczyć, jak wygląda pierwsza wizyta u psychiatry, opisałam to w osobnym poście:

Pierwsza wizyta u psychiatry - jak się przygotować?

Psycholog – specjalista od diagnozy i funkcjonowania psychicznego

Psycholog to osoba, która ukończyła pięcioletnie studia magisterskie z psychologii, podczas których zdobywa wiedzę o funkcjonowaniu emocjonalnym, poznawczym i społecznym człowieka. Po trzecim roku studiów przyszli psychologowie wybierają zwykle ścieżkę specjalizacyjną, dopasowaną do swoich zainteresowań zawodowych.

Najczęściej spotykane kierunki to:

• psychologia kliniczna – skupiona na diagnozie i wsparciu osób z zaburzeniami psychicznymi;

• psychologia zdrowia – koncentrująca się na wpływie emocji i stylu życia na zdrowie somatyczne;

• psychologia pracy i organizacji – dotycząca motywacji, stresu zawodowego, rekrutacji i relacji w miejscu pracy;

• psychologia sądowa – obejmująca m.in. ocenę poczytalności, wiarygodności zeznań czy opiniowanie w sprawach rodzinnych;

• psychologia wychowawcza lub rozwojowa – zajmująca się wspieraniem dzieci, młodzieży i rodzin;

• neuropsychologia – badająca związek między funkcjonowaniem mózgu a zachowaniem, np. po urazach czy udarach.

Nie każdy psycholog zajmuje się więc zdrowiem psychicznym w rozumieniu klinicznym. Część z nich pracuje w szkołach, firmach, instytucjach publicznych, a inni w gabinetach psychologicznych, wspierając pacjentów w kryzysie lub prowadząc diagnozę psychologiczną.

Dzięki tak szerokiemu wachlarzowi specjalizacji psycholog może pełnić różne role – od doradcy zawodowego, przez specjalistę HR, aż po diagnostę lub konsultanta klinicznego współpracującego z psychiatrą czy psychoterapeutą.

Psycholog nie jest lekarzem, więc nie może przepisywać leków ani wystawiać zwolnień.

Zajmuje się natomiast:

• diagnozą funkcjonowania psychicznego (np. inteligencji, struktury osobowości, emocji) przy pomocy różnych testów, kwestionariuszy, itp, a także pogłębionego wywiadu,

• doraźnym wsparciem psychologicznym w trudnych sytuacjach życiowych,

• prowadzeniem psychoedukacji

Psycholog może pomóc zrozumieć przyczyny problemów, nazwać emocje, opracować strategie radzenia sobie. Psychiatrzy często współpracują z psychologami, wysyłając do nich pacjentów na diagnostykę psychologiczną - psycholog bowiem "widzi" pacjenta z nieco innej perspektywy niż psychiatra. To dobra pierwsza osoba, jeśli chcesz porozmawiać o trudnościach, ale nie jesteś pewien, czy potrzebujesz leczenia farmakologicznego.

Psychoterapeuta – specjalista od zmian i pracy nad sobą

Psychoterapeuta to osoba, która ukończyła kilkuletnie szkolenie psychoterapeutyczne (zwykle 4-letnie), w jednym z uznanych nurtów, takich jak psychodynamiczny, poznawczo-behawioralny, systemowy czy integracyjny.

Psychoterapeuta może być zarówno psychologiem, jak i psychiatrą lub pedagogiem, pod warunkiem ukończenia szkoły psychoterapii. W Polsce zawód psychoterapeuty nie jest jeszcze uregulowany prawnie, choć od lat mówi się o potrzebie wprowadzenia jasnych standardów kształcenia i nadzoru. Dobra wiadomość jest taka, że trwają prace nad ustawą, która ma wreszcie uporządkować tę kwestię i zwiększyć bezpieczeństwo osób korzystających z psychoterapii. Projektowane przepisy mają określić m.in. wymagane kwalifikacje zawodowe, zasady certyfikacji, obowiązek superwizji oraz nadzór nad wykonywaniem zawodu. To ważny krok w stronę większej przejrzystości i profesjonalizacji środowiska terapeutycznego.

Do czasu uchwalenia ustawy warto jednak zachować ostrożność i sprawdzić kompetencje terapeuty przed rozpoczęciem współpracy. Bezpiecznym wyborem jest specjalista, który:

• ukończył lub jest w trakcie czteroletniej szkoły psychoterapii akredytowanej przez uznane towarzystwa

• znajduje się na liście certyfikowanych terapeutów lub osób w procesie certyfikacji w Polskim Towarzystwie Psychiatrycznym (PTP), Polskim Towarzystwie Psychologicznym (PTP), Polskim Towarzystwie Terapii Poznawczo-Behawioralnej (PTTPB) lub innych renomowanych organizacjach

• pracuje pod regularną superwizją

• przestrzega kodeksu etyki zawodowej i jasno informuje o zasadach terapii

Taka weryfikacja pozwala mieć pewność, że trafiasz do specjalisty, który pracuje zgodnie ze standardami i stawia dobro oraz bezpieczeństwo pacjenta na pierwszym miejscu.

Psychoterapia polega na regularnych spotkaniach (zwykle raz w tygodniu, dwa lub więcej w nurcie psychodynamicznym czy psychoanalitycznym), podczas których pacjent i terapeuta wspólnie pracują nad lepszym zrozumieniem siebie, emocji, schematów myślenia i zachowania. Celem psychoterapii jest nie tylko złagodzenie objawów, ale też trwała zmiana sposobu funkcjonowania i poprawa jakości życia.

Najczęstsze nurty psychoterapeutyczne oraz ich charakterystykę przedstawiam poniżej:

Nurt	Na czym polega	Kiedy bywa szczególnie pomocny
Poznawczo-behawioralny (CBT)	Praca nad związkami między myślami, emocjami i zachowaniem; konkretne techniki i zadania domowe.	Depresja, lęki, fobie, OCD, bezsenność, uzależnienia.
Psychodynamiczny	Wgląd w nieświadome wzorce i relacje z przeszłości; znaczenie relacji terapeutycznej.	Problemy osobowościowe, nawracające wzorce w relacjach, długotrwałe trudności emocjonalne.
Humanistyczno-egzystencjalny	Akceptacja, autentyczność, rozwój osobisty; terapeuta „towarzyszy”, nie ocenia.	Kryzysy życiowe, niska samoocena, poszukiwanie sensu i kierunku.
Gestalt	Świadomość „tu i teraz”, praca z ciałem, emocjami i odpowiedzialnością za wybory.	Trudności w kontakcie z emocjami, granicami i autentycznością.
Systemowy / rodzinny	Patrzenie na problem w kontekście relacji (para, rodzina); zmiana wzorców interakcji.	Konflikty w związku, trudności wychowawcze, kryzysy rodzinne. Zaburzenia odżywiania.
Schematu	Identyfikacja „schematów” z dzieciństwa i nauka nowych sposobów reagowania.	Zaburzenia osobowości (szczególnie borderline), przewlekła depresja, nawracające problemy w relacjach.
ACT (terapia akceptacji i zaangażowania)	Akceptacja trudnych przeżyć + działania zgodne z wartościami; uważność.	Lęk, depresja, przewlekły ból, wypalenie, perfekcjonizm.
DBT (terapia dialektyczno-behawioralna)	Regulacja emocji, tolerancja dyskomfortu, uważność, umiejętności interpersonalne.	Impulsywność, samouszkodzenia, BPD, intensywne wahania emocji. ADHD.
EMDR	Przetwarzanie traum poprzez stymulację bilateralną (ruchy gałek ocznych itp.).	PTSD, traumy rozwojowe, natrętne wspomnienia.
Skoncentrowany na rozwiązaniach	Krótka, celowa; buduje na zasobach i wyjątkach od problemu.	Krótkoterminowe cele, coaching, interwencje w kryzysie.
Integracyjny	Elastyczne łączenie technik z różnych nurtów pod potrzeby pacjenta.	Złożone, wielowymiarowe trudności; „szyte na miarę” podejście.

Terapeuta uzależnień 

to specjalista, który zajmuje się diagnozowaniem i leczeniem uzależnień od substancji (np. alkoholu, narkotyków, leków) oraz uzależnień behawioralnych (takich jak hazard, internet, seks, zakupy czy gry).

Nie zawsze jest psychologiem – często to osoba po specjalistycznym szkoleniu z terapii uzależnień, posiadająca certyfikat potwierdzony przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii lub PARPA.

W pracy skupia się na rozumieniu mechanizmów uzależnienia, nauce radzenia sobie z głodem i nawrotami, a także wzmacnianiu motywacji do zmiany. Terapeuta uzależnień często współpracuje z psychiatrą (np. przy leczeniu farmakologicznym objawów odstawienia) oraz z grupami wsparcia, tworząc spójny plan terapii.

Seksuolog – specjalista od zdrowia seksualnego

Seksuolog to specjalista zajmujący się sferą życia seksualnego człowieka – jego funkcjonowaniem, potrzebami, trudnościami i zaburzeniami. W Polsce seksuologiem może zostać zarówno lekarz, jak i psycholog, a także specjalista innej dziedziny po odpowiednich studiach podyplomowych z zakresu seksuologii, jednak zakres ich uprawnień różni się w zależności od wykształcenia bazowego.

» Lekarz seksuolog

Lekarz seksuolog to osoba, która ukończyła 6-letnie studia medyczne, roczny staż podyplomowy, a następnie 2-letnią specjalizację lub studia podyplomowe z zakresu seksuologii klinicznej. Często są to lekarze z podstawową specjalizacją w psychiatrii, ginekologii, endokrynologii, urologii lub medycynie rodzinnej, którzy zdobyli dodatkowe kwalifikacje w dziedzinie seksuologii.

Lekarz seksuolog może:

• stawiać diagnozy medyczne dotyczące zaburzeń seksualnych (np. zaburzenia erekcji, anorgazmia, zaburzenia libido, parafilie, dysforia płciowa),

• prowadzić leczenie farmakologiczne,

• kierować na badania hormonalne, obrazowe czy laboratoryjne,

• wystawiać zaświadczenia i opinie lekarskie, również w postępowaniach sądowych.

Zajmuje się zarówno biologicznymi, jak i psychicznymi aspektami seksualności – dlatego często współpracuje z psychoterapeutą lub psychologiem seksuologicznym, by zapewnić pacjentowi kompleksową pomoc.

» Psycholog seksuolog

Psycholog seksuolog to osoba, która ukończyła studia psychologiczne oraz podyplomowe studia z seksuologii lub kurs specjalistyczny. Nie jest lekarzem, więc nie przepisuje leków ani nie wykonuje badań medycznych, ale może prowadzić diagnozę i terapię zaburzeń seksualnych w wymiarze psychologicznym i emocjonalnym.

Psycholog seksuolog:

• pomaga zrozumieć psychologiczne przyczyny trudności w sferze seksualnej,

• wspiera pary w problemach z bliskością, pożądaniem czy komunikacją,

• prowadzi terapię indywidualną lub partnerską,

• zajmuje się również edukacją seksualną i profilaktyką zaburzeń seksualnych.

Współpraca między specjalistami

Często najlepsze efekty daje wspólna praca lekarza seksuologa i psychologa seksuologa. Przykładowo – zaburzenia erekcji mogą mieć zarówno podłoże medyczne (np. hormonalne, naczyniowe), jak i psychogenne (np. lęk przed oceną, stres, konflikty w relacji). W takiej sytuacji leczenie farmakologiczne uzupełnia się terapią psychologiczną, by pomóc pacjentowi odzyskać komfort i satysfakcję seksualną.

Podsumowanie

Psychiatra - psycholog - psychoterapeuta - seksuolog. Kiedy do kogo? – proste wskazówki

• Jeśli masz objawy, które mogą wskazywać na chorobę psychiczną (np. depresję, zaburzenia lękowe, psychozę) – zacznij od psychiatry.

• Jeśli chcesz lepiej zrozumieć swoje emocje, relacje, motywacje lub przechodzisz trudny czas – wybierz psychologa lub psychoterapeutę.

• Jeśli już jesteś w terapii, ale objawy nie ustępują lub nasilają się – warto skonsultować się z psychiatrą w sprawie leczenia farmakologicznego.

Najlepsze efekty często daje połączenie farmakoterapii i psychoterapii – lekarz i terapeuta mogą wtedy działać wspólnie, tworząc kompleksowy plan leczenia.

NAJWAŻNIEJSZE

Nie musisz od razu wiedzieć, do kogo pójść – najważniejsze, że szukasz pomocy. Dobry specjalista pomoże Ci wybrać właściwą drogę i zawsze ma możliwość przekierowania do bardziej odpowiedniej dla Ciebie osoby, jeżeli pojawi się taka potrzeba.