⚡ADHD to nie tylko zaburzenia koncentracji💫

Tak jak w tytule, jak i zamieszczonym powyżej filmiku, chciałabym w dzisiejszym artykule skupić się na innych niż zaburzenia koncentracji istotnych objawach ADHD.

Triada osiowych objawów ADHD to trudności z koncentracją, nadpobudliwość ruchowa oraz impulsywność.

O ile często można natknąć się w sieci na artykuły dotyczące zaburzeń koncentracji czy nadruchliwości w przebiegu ADHD, ja chciałabym się skupić na tych mniej oczywistych objawach - impulsywności, dysregulacji emocjonalnej, trudnościach relacyjnych, przebodźcowaniu sensorycznym.

Dysregulacja emocjonalna

to trudność w modulowaniu intensywności, czasu trwania i sposobu wyrażania emocji w odpowiedzi na bodźce. ED w ADHD nie jest osobnym zaburzeniem ujmowanym w klasyfikacjach (ICD-11, DSM-5), ale coraz częściej uważa się, że jest jednym z kluczowych wymiarów ADHD, obok deficytów uwagi i impulsywności.

Przejawia się na przykład w poniższych przykładach:

⚡nadmierna drażliwość – „krótki lont”, szybko pojawiający się gniew lub irytacja

⚡niska samoocena

⚡skłonność do częstych wahań nastroju, nawet w ciągu dnia

⚡nadmierne reagowanie emocjonalne na drobne sytuacje (np. krytyka, pomyłka, rozczarowanie)

⚡silna potrzeba afirmacji od innych, trudność z akceptacją poczucia odrzucenia

⚡trudność w „odpuszczeniu” emocji – np. długo utrzymujące się poczucie winy, złości lub żalu

⚡zinternalizowane reakcje emocjonalne – samokrytycyzm, nadmierna autorefleksja, tendencja do ruminowania (tzw. "mentalnego przeżuwania", czy na pewno zrobiło się dobrze, czy dobrze się odpowiedziało, itp.)

⚡wewnętrzne napięcie emocjonalne – często trudne do zidentyfikowania, ale stale obecne

⚡zachowania autoagresywne lub destrukcyjne (np. cięcie się, rozbijanie rzeczy, agresja słowna)

⚡częste poczucie przytłoczenia emocjonalnego

Schemat neurobiologiczny tłumaczący dysregulację emocjonalną w ADHD.

Najnowsze badania zaprezentowane przez Amalie Austgulen (współautorzy: André Høberg, Astri J. Lundervold, Tor-Arne Hegvik, Jan Haavik) podczas 10. Światowego Kongresu ADHD w maju 2025r. pokazały, że u dorosłych z ADHD emocjonalna dysregulacja ma ogromne znaczenie dla ryzyka pojawienia się myśli samobójczych. W badaniu porównano osoby z ADHD i bez tego rozpoznania, a wyniki były jednoznaczne – samo ADHD istotnie zwiększało prawdopodobieństwo występowania takich myśli, ale aż 43% tego wpływu tłumaczyła właśnie trudność w regulacji emocji. Szczególnie istotne okazały się problemy z utrzymaniem kontroli impulsów w stanie pobudzenia, brak skutecznych strategii radzenia sobie z emocjami oraz kłopot z kontynuowaniem działań w sytuacjach kryzysowych. Oznacza to, że praca nad poprawą regulacji emocji może być jednym z kluczowych elementów terapii, który realnie zmniejsza ryzyko zachowań zagrażających życiu.

Jak sobie radzić z dysregulacją emocjonalną? Przykłady obrazuje poniższa tabela:

Problem regulacyjny	Tło neurobiologiczne	Techniki terapeutyczne
Szybkie „zapłony” emocjonalne	Nadreaktywność ciała migdałowatego, niska kontrola kory przedczołowej	– Trening STOP (stop, weź oddech, oceń, dopiero działaj) – DBT: „przerywanie łańcucha reakcji” – Mindfulness 3-minutowy skan ciała
Brak hamulca w działaniu	Impulsywność, zaburzony układ dopaminergiczny	– Technika „opóźnienia 10 sekund” przed odpowiedzią – Karty przypominające („Zatrzymaj się, zanim odpowiesz”) – CBT: analiza konsekwencji
Trudność w wygaszaniu emocji	Wolny powrót do homeostazy po pobudzeniu	– Ćwiczenia oddechowe 4-7-8 – Techniki relaksacji progresywnej Jacobsona – „Safe place imagery” – wizualizacja miejsca spokoju
Trudność w utrzymaniu działań celowych w kryzysie	Osłabione połączenia kora przedczołowa – kora ciemieniowa (planowanie)	– Plan kryzysowy krok po kroku (na kartce w portfelu) – „Pomodoro w kryzysie” – 5-minutowe mikrozadania – Coaching ADHD: priorytetyzacja w stresie
Silne reakcje na krytykę / odrzucenie	Zwiększona reaktywność układu limbicznego	– Psychoedukacja + CBT: reframing interpretacji – DBT: „radzenie sobie z opiniami” – Ustalanie granic w relacjach

Z kolei impulsywność to:

💫 podejmowanie działań bez głębszego zastanowienia się nad konsekwencjami, ryzykownych (brawurowa jazda samochodem, hazard, kontakty seksualne bez zabezpieczenia)

💫 problemy z odraczaniem gratyfikacji – wybieranie natychmiastowej przyjemności mimo długoterminowych konsekwencji

💫 nadmierne, czasem kompulsyjne, wydawanie pieniędzy w sposób nieprzemyślany

💫 dokańczanie za innych wypowiedzi

💫 odpowiadanie zanim pytanie zostanie zadane do końca

💫 trudności z czekaniem na swoją kolej (kolejka w sklepie, korek na drodze)

💫 przerywanie innym rozmówcom

💫 gadatliwość, wypowiadanie tego, co "ślina na język przyniesie"

💫 skłonność do używek, substancji psychoaktywnych

💫 niska tolerancja "nudy" – szybkie sięganie po to, co przyniesie szybką stymulację i gratyfikację ("scrollowanie" w telefonie, jedzenie, zakupy)

💫 impulsywne decyzje zawodowe - zmiana pracy z dnia na dzień

💫 nieprzemyślane decyzje dot. związków - nagłe rozstania i powroty, częste zmiany partnerów

Nadmierna wrażliwość na bodźce sensoryczne

 to częsty, choć i często pomijany objaw ADHD, szczególnie u dorosłych. Osoby z ADHD mogą reagować silniej niż przeciętna populacja na dźwięki (np. tykanie zegara, gwar rozmów), tekstury ubrań (np. metki, sztywne materiały), zapachy (np. perfumy, środki czystości) czy intensywne światło (np. jarzeniówki, światło słoneczne). Takie bodźce mogą prowadzić do szybkiego przeciążenia układu nerwowego, rozdrażnienia, spadku koncentracji, a nawet do intensywnych reakcji emocjonalnych – jak złość, lęk czy wycofanie. Często objaw ten bywa błędnie interpretowany jako „nadwrażliwość emocjonalna” lub „marudność”, podczas gdy wynika z realnych różnic w przetwarzaniu sensorycznym.

Inne objawy mogące sugerować obecność ADHD:

• silna potrzeba stymulacji – np. słuchanie muzyki, oglądanie serialu i scrollowanie telefonu równocześnie

• niezdolność odprężenia się i relaksu

• "słomiany zapał" - mnóstwo rozpoczętych projektów, mało finalizacji

• trudność w nawiązaniu oraz utrzymaniu relacji interpersonalnych

• dobre funkcjonowanie w sztywnych strukturach, mocno odgórnie zorganizowanej pracy

• zjawisko „paraliżu decyzyjnego” – trudność w podjęciu nawet drobnej decyzji (np. co zjeść, od czego zacząć pracę)

• zmienne tempo pracy intelektualnej – dni hiperproduktywności na przemian z dniami „pustki”

• perfekcjonizm jako strategia kompensacyjna – zewnętrznie uporządkowana osoba, wewnętrznie chaos

Warto pamiętać, że każda osoba z ADHD jest inna. Nie wszystkie objawy opisane powyżej muszą występować u każdego – u niektórych będą bardziej nasilone, u innych niemal niezauważalne. Pacjenci różnią się między sobą historią życia, cechami osobowości, sposobami radzenia sobie ze stresem i – co bardzo ważne – indywidualnie wypracowanymi strategiami kompensacyjnymi. To wszystko wpływa na to, jak ADHD objawia się u danej osoby. Właśnie dlatego tak ważne jest indywidualne podejście i uważne przyjrzenie się całokształtowi funkcjonowania pacjenta.

---

Ze względu na złożoność obrazu klinicznego tego zaburzenia neurorozwojowego, jak i możliwe nakładanie się z objawami innych zaburzeń natury psychicznej istotne jest, aby nie diagnozować się samemu przez Internet, lecz udać się do specjalisty, który jest w stanie przeprowadzić diagnostykę różnicową.

Prawidłowo przeprowadzona diagnostyka powinna zawierać:

✅ opinię psychologiczną, uwzględniającą:

🟩 dokładnie zebrany wywiad dziecięcy i rozwojowy (a zatem nie dziwić się pytaniom o przebieg porodu, pierwszych lat życia!)

🟩 wywiad dotyczący przebiegu nauki szkolnej (warto mieć ze sobą np. orzeczenia o dysleksji/dyskalkulii/dysortografii, jeśli takową stwierdzano bądź inne orzeczenia Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej)

🟩 wykorzystanie narzędzia diagnostycznego DIVA-5 wraz z przykładami z życia Badanego (należy jednak pamiętać, iż narzędzie to nie jest testem przeznaczonym do samodzielnego wykonania, ale pomocnym dla diagnosty scenariuszem wywiadu obejmującym kryteria diagnostyczne ADHD według klasyfikacji DSM-V. Uzupełnienie go samodzielnie i zliczenie punktów nie niesie ze sobą wiarygodnej wartości diagnostycznej, gdyż to rolą diagnosty jest ocena, czy nasilenie danego objawu istotnie odbiega od jego nasilenia w analogicznej grupie populacyjnej osób neurotypowych. Ponadto traktowanie DIVA 5.0 jako testu może również skutkować zaniżaniem liczby spełnianych kryteriów diagnostycznych, gdyż sugerowane w nim przykłady nie są jedynymi, na podstawie których można dany objaw uznać za występujący)

🟩 ew. wykorzystanie innych narzędzi diagnostycznych, np. test MOXO

🟩 pozyskanie wywiadu od osoby bliskiej, mogącej dostrzec z innej perspektywy trudności w funkcjonowaniu pacjenta - np. rodziców, dziadków, itd.

✅ Końcowym etapem procesu diagnostycznego jest wizyta u lekarza psychiatry, który, biorąc pod uwagę całokształt obrazu klinicznego, podejmuje ostateczną decyzję odnośnie diagnozy i proponowanej terapii, zarówno ADHD jak i innych zaburzeń współwystępujących.

---

Na koniec...

Które objawy ADHD uważasz za mniej oczywiste?

Change Image

• Change Image

  0%Dysregulacja emocjonalna
• Change Image

  0%Impulsywność
• Change Image

  0%Przebodźcowanie sensoryczne
• Change Image

  0%Niezdolność do odprężenia się

See All Results

You can vote for more than one answer.

Ilustracje stworzono przy wykorzystaniu technologii sztucznej inteligencji (OpenAI).